De Niemanders: muziek en verhalen uit de bajes

Hoe bereik je een doelgroep die voor de samenleving grotendeels onzichtbaar is? Maike Fleuren is zakelijk leider van De Niemanders: een project waarbij muzikanten samenwerkten met gedetineerden.

Songwriters en muzikanten Rocco Ostermann en Wout Kemkens bezochten gevangenissen door heel het land om verhalen van gedetineerden te verzamelen. Tijdens hun bezoeken spraken ze met mensen over de kantelpunten en sleutelmomenten in hun leven die uiteindelijk leidden naar een leven in de bak. Samen met, en geïnspireerd door deze gevangenen schreven Rocco en Wout een uniek album met songs over het leven in de bajes. Een ontmoeting en samenwerking tussen ‘binnen’ en ‘buiten’ werd samen ‘De Niemanders’.

“Rocco en Wout waren in 2018 voor het tienjarig jubileum van Luxor Live Arnhem gevraagd om doelgroepen te bereiken die niet snel in aanraking komen met popmuziek”, vertelt Maike Fleuren, zakelijk leider van De Niemanders. Dus bedachten ze om een band te formeren, samen met gedetineerden. Het zou gaan om een eenmalig concert in de penitentiaire inrichting in Arnhem waar gevangenen samen als ‘De Bajes Band’ nummers van Johnny Cash speelden. Het project had zo’n verrassend mooie impact op de gedetineerden dat de mannen besloten er een gevolg aan te geven en een plaat uit te brengen.

Positieve energie
De concerten met de gedetineerden had een groot effect op hun gemoed, vertelt Maike. “Voor de mensen was het fijn dat er eens iets anders gebeurde dan een activiteit gespitst op re-integratie. Het doorbrak de dagelijkse sleur en bracht een positieve energie met zich mee. Voor even waren de gevangenen niet bezig met het uitzitten van hun straf.” Op basis van die ervaring besloten Rocco en Wout in meerdere penitentiaire inrichtingen muziek te maken en verhalen van gedetineerden te verzamelen. “We zijn hiervoor bij gevangenissen in het hele land geweest. We wilden een zo groot mogelijke groep over de streep trekken om zich bij ons aan te sluiten.” Dat bleek niet overal even makkelijk. Het leven in de bajes is een harde wereld: om niet in de problemen te komen maak je jezelf onzichtbaar en hou je de dingen voor jezelf.

Elk bezoek maakte een grote indruk. “We mochten geen laptop, geen telefoon of camera mee naar binnen nemen. Er liepen honden voor het geval er drugs werden binnengesmokkeld en we moesten door de metaaldetector. Voordat je binnen bent hoor je heel wat deuren achter je dichtvallen. Dat geeft een beklemmend en eenzaam gevoel, zelfs als bezoeker.” Daar begon, samen met de afdelingshoofden en vertrouwenspersonen van de gevangenis, de zoektocht naar muzikanten onder de gedetineerden. “Vervolgens organiseerden we een bijeenkomst om te peilen wie er mee wilde doen. Niet iedereen was meteen enthousiast. Bij muziek maken en het vertellen van je verhaal moet je iets van jezelf laten zien. Het maakt ook dat je boven de rest uitsteekt. Daar moet je als gevangene voor kiezen.”

Nadruk op het mens-zijn
In verschillende gevangenissen wisten de muzikanten groepjes van zo’n zes tot twaalf gedetineerden bij elkaar te brengen. Ze stonden ervoor open om een instrument te spelen, te zingen of om een songtekst te maken. “Je ziet aan deze mensen niet meteen wat ze hebben gedaan”, zegt Maike. “Ook niet of ze spraakzaam zijn, of muzikaal. Het is bijzonder om op zo’n afgesloten plek een vrije ruimte te creëren. Het breekt iets open, al is het voor een kort moment.” Soms werden de muzikanten ook verrast. “We troffen een man op leeftijd die zijn leven lang trompet had gespeeld. Via-via kreeg hij zijn trompet toegestuurd en kreeg hij toestemming om te oefenen op zijn cel. Door mee te doen aan ons project heeft al zijn skills weer opgehaald. Het bracht een twinkeling terug in zijn ogen. Dat was een bijzonder moment.”

De verhalen die de gevangenen tijdens de tour vertelden gingen over het leven in de bak, over ongezien verdriet en hoe de mensen in de problemen waren geraakt. Hieruit is uiteindelijk de elpee ‘De Niemanders’ ontstaan die in mei 2020 uitkwam. “Het album moest niet als therapie dienen, maar vooral een muzikale en inhoudelijke sterke plaat zijn. De nadruk van het project lag op het mens-zijn van de gevangenen. Je bent tenslotte pas iemand als je gezien wordt. Dus als je in de negatieve aandacht staat of wordt weggestopt zoals een gedetineerde, ziet de buitenwereld niet meer dat het om mensen gaat.”

Symbool voor andere groepen
Het album werd uiteindelijk via crowdfunding gefinancierd en tijdens de release via Zoom aan zo’n honderd mensen gepresenteerd. “We zijn vervolgens door heel het land gereden om iedereen die heeft meebetaald persoonlijk de plaat te overhandigen. Tijdens de lockdown hebben we op de binnenplaats van de gevangenissen concerten gegeven. Ook buiten de muren gaven we shows, samen met een ex-gedetineerde die meespeelde in de band.” Maar naast gedetineerden staat De Niemanders ook voor andere groepen symbool, zegt Maike. “We willen met dit project nog veel meer mensen bereiken die voor de samenleving ‘onzichtbaar’ zijn. Zoals vluchtelingen, zwerfjongeren, eenzame ouderen of daklozen. Mensen die door de maatschappij min of meer worden verstopt.”

Bekijk de website van De Niemanders
Meer over cultuurparticipatie in Zuid-Holland
Abonneer je op de nieuwsbrief Cultuurparticipatie in Zuid-Holland
Word lid van de LinkedIn-groep Cultuurparticipatie in Zuid-Holland

Tekst: Cathelijne Beijn