“Onderzoek wat iemand nodig heeft om geraakt te worden”

Cultuuronderwijs en -participatie zijn essentieel voor onze emotionele en creatieve ontwikkeling. Door naar kunst te kijken, kunst te maken en cultureel erfgoed te beleven, leer je jezelf en de wereld om je heen beter kennen. Voor het 25-jarig bestaan van Kunstgebouw vragen we zes prominente Nederlanders wat de waarde is van cultuur in hun leven. Het laatste interview in deze reeks is met politiek-filosoof, onderzoeker en schrijver Tina Rahimy.

Hoe belangrijk was kunst en cultuur in jouw jeugd?

“Ik ben geboren in Iran en als jong meisje probeerden mijn ouders mij op turnen te krijgen. Maar ik was een rebels kind en luisterde niet naar de docent. Dus dat was kansloos. Mijn vader was geschoold in beeldhouwen, poëzie, theater en de schilderkunst. Poëzie en theater heb ik altijd fascinerend gevonden. Mijn ouders waren in Iran allebei onderwijzer en zeer politiek geëngageerd. Vooral de politieke betekenis van kunst – hoe je via kunst bepaalde issues blootstelt – was erg belangrijk. Er was censuur, maar Iraniërs vinden altijd creatieve manieren om politieke onderwerpen aan te kaarten, met name in films.
Eenmaal in Nederland ging kunst opeens over persoonlijke emoties. Dat was vreemd voor mij, want we waren toch met politiek en de maatschappij bezig? Maatschappelijke onderwerpen waren hier not done. En nog steeds is het lastig, eigenlijk. Men is bang dat het snel te prekerig wordt en dat past niet in onze individualistische maatschappij. Het collectieve lijkt eruit. Mensen gaan nog wel de straat op, bijvoorbeeld bij de Black Lives Matter-demonstraties. Ook in de kunstwereld merk je dat mensen het collectieve missen en andere bewegingen beginnen te ontstaan. Politiek geëngageerd, maar zonder te preken.”

Je promoveerde in 2018 als politiek filosoof op processen van in- en uitsluiting aan de Erasmus Universiteit. Vertel.

“Voor mijn onderzoek onderzocht ik de relatie tussen filosofie en politiek: wat voegen die twee aan elkaar toe? Filosofie mist door de abstracte visie ervan soms de connectie met de werkelijkheid. En dagelijkse beslommeringen in het politieke leven heb je nodig om filosofische ideeën in praktijk te brengen. Mijn conclusie uit dit onderzoek was dat in het politieke debat er drie lagen zichtbaar zijn: het binaire denken (tegenstellingen), multiculturalisme (het opdelen van mensen in groepen) en coming community: politiek die ongewone connecties maakt in een open gemeenschap. Denk daarbij aan het verbinden van mensen door middel van gedeelde ervaringen. Vooral dat laatste vind ik interessant, want het is in de huidige tijd nodig om een ander soort relatie met elkaar op te bouwen. Om andersoortige connecties in de diepte op te zoeken, in plaats van elkaar in groepen in te delen door voor de hand liggende eigenschappen. Het gaat om het ontwikkelen van een nieuwe houding waarbij we kijken hoe juist de verschillen ons verbinden. Door verschillen te erkennen ontstaat een veel interessantere dynamiek. Dat mis ik nog in het debat.”

Jouw domein richt zich op onderwijs, het sociale domein en kunst en cultuur. Hoe zijn die met elkaar verbonden?

“Ik bekijk hoe coming community werkt binnen het onderwijs en de sociale sector. Want ook in het onderwijs hanteren we nog te veel de drie soorten politiek. Oppervlakkige groepsvorming en een starre verhouding tussen student/docent belemmert om elkaar echt te ontmoeten. De connectie ontbreekt, omdat er niet op de juiste manier wordt gecommuniceerd en er geen andersoortige verbanden worden gelegd. De kennis is er wel, maar in het onderwijs moeten we meer aandacht hebben voor de context waar een student vandaan komt. Dat gaat verder dan CITO-uitslagen, studieadviezen en projectie op het individu. Er moet ook worden gekeken naar de maatschappelijke context, zoals de onderwijscultuur waar jongeren in opgegroeid zijn. Zo vinden zij een betere aansluiting met docenten en hun vervolgopleiding.”

Hoe vertaalt zich dat naar kunst?

“Kunst is een proces waarbij je actief ongewone connecties maakt. Er is meer dan alleen de tegenstellingsmentaliteit, zoals slechte en goede kunst, of westerse en niet-westerse kunst. Het zet juist een ander soort proces in gang dat ons aan het denken zet. Een andere blik op dingen en verhoudingen werpt, en verder kijkt dan de huidige accenten. Hoe mensen geraakt worden door kunst kan verrassend zijn; de magie ontstaat juist door het creëren van een andere context. Vooral de non-verbale communicatie en zintuiglijkheid van kunst fascineert mij, omdat het je bijna dwingt de geest te verruimen. Contrasten binnen kunst zijn voor mij niet alleen tegenstellingen, maar hoe je ‘verschillen’ daadwerkelijk waarneemt met al je zintuigen. Dat brengt scherpte in je blik.”

Is het daarom belangrijk dat kinderen op school kunst en cultuur meekrijgen?

“Zeer belangrijk! Kunst versterkt een collectieve ervaring waarbij je samen geraakt wordt en dat met elkaar deelt. Ga met elkaar in gesprek, en brandt niet iemand af die niets voelt bij een kunstwerk. Onderzoek juist wat die persoon nodig heeft om geraakt te worden en andere connecties te maken. Ik hou van kunst die niet alleen visueel is, maar al je zintuigen tegelijkertijd prikkelt en je wakker maakt. Een verzameling van verhalen die je gehoor, blik en je hele lichaam alert houdt. Daarom vind ik bijvoorbeeld installaties interessant. Je hele lichaam moet zich dan tot het kunstwerk verhouden. En juist dat nodigt uit om anders te spreken met elkaar.”

Tekst: Cathelijne Beijn

Lees ook de interviews met:

Romana Vrede, schrijver, theatermaker en acteur. “Verhalen verbinden ons, ongeacht in welke vorm je ze giet”
Meindert Stolk, gedeputeerde Zuid-Holland.“Nu worden mensen zich bewust van het belang van ons culturele landschap”
Mavis Carrilho, consultant en coach. “Cultuur houdt ons een spiegel voor”
Sandrine van Noort, curator en conservator van het LUMC. “Zonder kunst is het leven maar saai”
Winfried Baijens, radiomaker en presentator bij de NOS. “Kunst trekt je voor even uit de harde werkelijkheid”