Hoe maak je van cultuur een vast onderdeel in het onderwijs?

Cultuuronderwijs. Het maakt niet uit wie je ernaar vraagt, grote kans dat men het belangrijk vindt. Toch lijkt het nog altijd lastig om cultuuronderwijs ingebed te krijgen in het schoolcurriculum.

Cultuurcoördinatoren op zowel primair als voortgezet onderwijs doen cultuuronderwijs ‘erbij’, naast hun werk als leerkracht of hun hoofdvak. Niet zo gek dus als in drukke tijden cultuur het onderspit delft. Immers, er moet gerekend worden, er zijn taalachterstanden die weggewerkt dienen te worden en toetsen die gehaald moeten worden. En dan schiet cultuuronderwijs er wel eens bij in. De training Cultuurcoördinator voortgezet onderwijs, moet de cultuurcoördinator een handje helpen.

Imke Donkers, een van de trainers, legt uit wat de training inhoudt: “Ons doel is cultuurcoördinatoren helpen hun visie op cultuur ingebed te krijgen op hun onderwijsinstelling en hun rol te verstevigen.” Met collega’s Karin van Dijk en Robin Brugman gaf zij inhoudelijk invulling aan de pilot die dit voorjaar plaatsvond in Noord-Brabant en Zuid-Holland.

Drie vormen van kwaliteit
Imke, afgestudeerd theaterdocent en onder andere werkzaam als adviseur cultuureducatie vo, legt uit hoe de training is opgebouwd: “We hebben drie vormen van kwaliteit gebruikt als kapstok om naar de rol van cultuurcoördinator te kijken. Als eerste de inhoudelijke kwaliteit: dit gaat over de visie op cultuuronderwijs en de keuzes die cultuurcoördinatoren vervolgens maken uit het cultuuraanbod. Verder werken de deelnemers aan het relationele stuk: het netwerk binnen en buiten de school en niet te vergeten de leerlingen. Met wie wil je het cultuuronderwijs organiseren en wie is daarvoor verantwoordelijk? Ten slotte het operationele stuk: dit gaat over de middelen die je tot je beschikking hebt en hoe je cultuuronderwijs organiseert.” In de training werken de deelnemers aan een persoonlijke ontwikkelwens. Ze ontwikkelen hun visie en krijgen meer inzicht in hoe zij cultuuronderwijs willen aanbieden en hoe zij dat kunnen borgen in hun school. “Het was mooi om te zien dat de training een gezamenlijk maar ook een heel persoonlijk proces was waarin iedere deelnemer andere opbrengsten heeft meegenomen.”

Een visie ontwikkelen

Laetitia Bartelink is ckv-docent op praktijkschool De Poort in Den Haag en deed mee met de training in Zuid-Holland. Vooral het borgen van cultuuronderwijs is voor haar belangrijk. “Over een paar jaar ga ik met pensioen dus ik had kunnen denken dat het mijn tijd wel zal duren maar zo zit ik niet in elkaar”, vertelt ze. “Cultuuronderwijs is op onze school erg belangrijk, maar het is ook erg afhankelijk van de schooldirecteur hoeveel aandacht en geld er is voor cultuur. Ik wil het cultuuronderwijs op onze school borgen en daar bleek de training goed bij te helpen. Ik heb geleerd hoe belangrijk communicatie bijvoorbeeld is. Na al die jaren kwam ik er eigenlijk nu pas achter dat niet alle collega’s weten wat we nou allemaal doen aan cultuuronderwijs. Heel bizar eigenlijk, want ik dacht al die jaren dat het wel duidelijk was”, lacht ze. De training heeft haar ook geholpen om na te denken over een visie. “Ik heb nu een cultuurplan geschreven voor onze school, mét een duidelijke visie. Daar gingen veel gesprekken met mijn ckv-collega’s aan vooraf. Wat willen we eigenlijk en waarom willen we dat? Daar zijn mooie ideeën uit gekomen. Het is eigenlijk Het plan dat ik nooit wilde schrijven geworden”, zegt Laetitia. “Ook weet ik nu hoe je duidelijk maakt dat creatieve vakken doorwerken in andere vakken. Cultuuronderwijs is wellicht wat moeilijker te meten maar heeft wel degelijk invloed op hoe leerlingen probleemoplossend denken. Nou, de visie is af maar zoals Karin (een van de trainers) het zo mooi zei: een visie is slechts een komma, nu komt het echte werk pas. En zo voelt het ook.”

Cultuurambassadeurs

Ook Nathan Veldhuijsen volgde de training. Nathan is docent Nederlands en ckv én cultuurcoördinator op Markenhage, een middelbare dalton- en cultuurprofielschool in Breda. “Wij integreren de daltonprincipes in ons cultuuronderwijs. Cultuur is voor ons essentieel, leerlingen kunnen bijvoorbeeld kiezen voor de atelier- of podiumklassen in de onderbouw. We merkten echter dat de ‘reguliere’ leerling in ons cultuuronderwijs te weinig aan zijn trekken kwam. De training kwam dus als geroepen, ik kreeg er energie van en durfde te experimenteren met interventies. Inmiddels lopen er tien leerlingen rond die ik tot cultuur- en daltonambassadeurs heb gebombardeerd: de Dwarsdenkers. Zij denken mee over het cultuuraanbod en komen met geheel eigen ‘dwarse’ ideeën. Ze krijgen veel vrijheid, zijn redelijk autonoom. Ze bedenken niet alleen projecten, ze voeren ze ook uit. Dat past bij de daltonfilosofie, dus dat kunnen ze wel. In de projecten leggen ze dwarsverbanden tussen kunst- en cultuuruitingen, digitale technieken en maatschappelijke vraagstukken. Zo kunnen we in ons cultuuronderwijs een brug slaan naar de andere schoolvakken.”

Feest der herkenning

De training was voor Nathan en Laetitia elke keer weer een feest der herkenning. Nathan: “Je spreekt met collega’s die allemaal verschillende redenen hebben om de training te doen maar één reden gemeen hebben. We vinden dat cultuuronderwijs onderdeel moet zijn van de basis. Rekenen, lezen en creatieve vakken, zo zou het eigenlijk moeten zijn. De sociaal-emotionele ontwikkeling van kinderen is nog te vaak onderbelicht in ons onderwijs.” Ook voor Laetitia waren de intervisiegesprekken tijdens de training een aha-erlebnis. “Ja, zo herkenbaar al die verhalen en problemen waar je als kunstdocent tegenaan loopt. En dan is het goed om eens te kijken hoe collega’s dat oplossen of hoe zij cultuuronderwijs geven. Het viel me ook op dat bij de presentaties alle deelnemers op een heel individuele manier invulling hebben gegeven aan de cursus. We hadden allemaal totaal verschillende eindproducten. Dat dat kon, is wel de kracht van Imke, Robin en Karin.”

Datum: 30 mei 2022
Tekst: Ludette el Barkany