“Cultuur verbindt: het is van jou en het is van mij.”

Rehab Chaker is een Syrisch-Nederlandse arabiste. Ze vertaalt Nederlandse teksten, zoals het werk van feministes Joke Smit en Anja Meulenbelt. “Ik besef meer en meer dat ik een brug kan zijn tussen de Nederlandse en de Arabische cultuur.” Sinds kort is Rehab lid van de raad van toezicht van Kunstgebouw. In gesprek met Annemarie Hogervorst vertelt ze over het cultuuronderwijs in haar eigen jeugd dat bepaald werd door het regime van Assad. “Als je vrijheid wilt beperken, begin je bij kunst.”

Mooi tekenen en niet morsen met de lijm

Op de basisschool in Aleppo mocht Rehab één keer in de week een tekenschrift, kleurpotloden, een lijmpot en een schaar van huis meebrengen voor de tekenles. De tekenles stelde niet veel voor, de leerkracht was er niet voor opgeleid. “Het was vooral belangrijk dat je mooi tekende en je mocht niet morsen met de lijm.” Op de middelbare school stond wel een geschoolde tekenjuf voor de klas, maar het vak had weinig status. “De tekenles werd niet belangrijk gevonden door de leerkrachten en de ouders, dus ook niet door de leerlingen. Alles draaide om de cognitieve vakken. Ook sport was ondergeschikt. De gymles leek nog het meest op een militaire oefening. Iedereen netjes in het gelid en allemaal tegelijkertijd bewegen.”

“Ik herinner me nog dat we op de middelbare school een keer een lijst kregen met kunstvormen waaruit we mochten kiezen. Ik koos voor dabka-dansen. Dat is een traditionele Arabische dans waarbij je in een rij staat en elkaars handen vasthoudt. Toen de juf zag waar ik mijn naam had ingevuld, riep ze uit: ‘Wat? Rehab heeft dabka gekozen? Geen sprake van, Rehab krijgt voordragen van poëzie.’ Dans vond ze namelijk niet belangrijk en ik was goed in taal. Toen ging ik naar mijn moeder en die zei: ‘Wat? Straks ga je met het voordragen van gedichten Assad ophemelen!’ Mijn vader zat toen al jaren als politiek gevangene vast, dus mijn moeder was er fel op tegen. Uiteindelijk heb ik niets gekozen.”

Kunst om in opstand te komen

Rehab wil benadrukken dat deze invulling van het cultuuronderwijs in haar jeugd niks te maken heeft met de Arabische cultuur maar alles met het leven in een dictatuur. “Kunst is vrijheid. Als je vrijheid wilt beperken, begin je bij kunst. Tegelijkertijd is kunst een strijdmiddel. Nu er zoveel geweld in Syrië is, wordt kunst gebruikt om in opstand te komen. Ook door mensen die dit middel voorheen nooit gebruikten.” Rehab pakt het boek Cartooning Syria erbij met politieke cartoons van hoofdzakelijk Syrische cartoonisten. Sommige zijn meteen duidelijk te begrijpen, zoals een moslimfundamentalist met een baard op de plek van zijn hersenen en andersom, naar anderen moet je langer kijken. Zeker als je Westerse ogen hebt.

Toen Rehab als 15-jarige naar Nederland kwam, zag ze dat de kinderen om haar heen allerlei creatieve en sportieve activiteiten hadden. “Met de tijd ben ik het belang van kunst en cultuur steeds meer gaan waarderen. Veel mensen vinden hard werken en denken veel belangrijker dan voelen. Ik merk dat ik daar zelf ook ‘last’ van heb. Kunst is de manier om in contact te komen met je gevoel en dat van de ander. Ik gun kinderen dat ze dit op jonge leeftijd leren. Als je kunst heel vroeg aanbiedt, kunnen kinderen later veel makkelijker met hun gevoelens omgaan.”

“In Syrië is door de oorlog veel cultureel erfgoed verwoest. Des te meer waardeer ik de uitjes die scholen organiseren naar historische plekken in Nederland. Cultuur verbindt je. Dit is van jou, dit is van mij, dit was van onze voorouders, dit is van ons allemaal.”

Nieuwsgierig mogen zijn

Sinds ik in de raad van toezicht van Kunstgebouw zit, ben ik meer gaan letten op wat de school van mijn zoon aan cultuuronderwijs doet. Daar ben ik heel tevreden over. Zijn school doet mee met Kijk|Kunst en organiseert daarnaast nog allerlei andere activiteiten. Onlangs was er een Hollandse meesters-week. Hij kwam thuis vol prachtige verhalen over Van Gogh en Rembrandt. Ook thuis mag mijn zoon tekenen wat hij wil. Hij mag zich vies maken, hij mag nieuwsgierig zijn. Als hij vraagt ‘Mama, wat zit er in die kast?’, dan zeg ik ‘Ga maar kijken.’ Heel anders dan ik ben opgegroeid. In ons huis in Aleppo was er een raampje in de muur, een soort van kast. Dat mocht niet open, Ik heb nooit geweten wat erachter zat. Zelf erachter komen wat je omgeving te bieden heeft en daar een betekenis aan geven is heel belangrijk voor de ontwikkeling van een kind en daar kan kunst zeker bij helpen.”

Rehab haalt een boek uit de kast: Pluk van de Petteflet. Voorin staan korte tekstjes geschreven in verschillende handschriften. “In 6 VWO las ik boeken van Gerard Reve. Mijn vriendinnen zeiden dat Annie M.G. Schmidt veel belangrijker is en gaven mij dit. Het was het eerste Nederlandse kinderboek dat ik las. Op dit moment lees ik het voor aan mijn zoon. Mijn wens is om boeken van Schmidt naar het Arabisch te vertalen.” Rehab heeft al drie vertalingen van kinderboeken op haar naam staan. Het diepste gat van Wouter van Reek, De ezel die bleef staan van Jan de Kinder en Maurits Muis van Ingrid en Dieter Schubert. “Ik vind dat Nederland uitblinkt in kinderliteratuur, misschien wordt hier wel de beste kinderliteratuur ter wereld geschreven. Ik zie hoe het kind veel vrijheid geboden wordt. Het gaat er niet om dat het mooi geschreven is, het gaat om het avontuur. De taal is op het niveau van het kind. In mijn jeugd was de taal in kinderboeken veel formeler en bijna alle kinderen uit de verhalen waren braaf.”

Op dit moment werkt Rehab aan een boek dat bestaat uit artikelen van Anja Meulenbelt die ze naar het Arabisch vertaalt. Ze heeft hiervoor een Syrische feministische uitgever gevonden die vanwege de oorlog is uitgeweken naar Libanon. Het boek is nog niet klaar, maar de titel heeft ze al: Wat weten feministen van de liefde? “Ik wil graag schrijven over mijn ervaringen en mijn bevindingen. Maar op de één of andere manier blijft het spannend om echt in alle vrijheid te schrijven. Via de vertalingen van het werk van Nederlandse feministen, laat ik toch mijn stem horen.”

Datum: 21 juni 2019
Auteur: Annemarie Hogervorst